Van Gogh (1823.-1890.) je jedan od najpoznatijih umjetnika u historiji, a pretpostavlja se da je bio daltonista ili da je bolovao od glaukoma zatvorenog ugla umjerenog stepena zbog karakteristične upotrebe boja i povremenog crtanja halo-a oko svjetala. Česta upotreba žute boje u mnogim slikama implicira ili da je ona bila jedna od njegovih najdražih, ili da je imao poremećaj prepoznavanja boja (daltonizam) pa mu je intenzivno korištenje žute boje omogućavalo stvaranje savršenih slika. Ekspert vida Kazunori Asada je konvertirao Van Gogh-ova djela kroz različite leće koje imitiraju daltonizam da bi vidio da li se i drugi slažu da njegova djela izgledaju mnogo bolje sa poremećajem prepoznavanja boja.

NEINFEKTIVNI KONJUNKTIVITIS: 1. ALERGIJSKI KONJUNKTIVITIS 1. Akutni alergijski konjunktivitis Akutni alergijski konjunktivitis je često stanje uzrokovano akutnom konjunktivalnom reakcijom na okolišni alergen, obično polen. Tipično se viđa u mlađe djece nakon igranja vani u proljeće ili ljeto. Akutni svrbež i suzenje su česti, ali glavno obilježje je hemoza, koja je obično dramatična pa zabrinjava dijete i roditelje.

Vitamini su organski sastojci koji se nalaze u veoma malim količinama u hrani (od µg do mg), a čovjeku su neophodni za održanje zdravlja, rast i reprodukciju. Čovjek unosi vitamine ili prekursore vitamina putem hrane jer je, usljed mutacije gena, izgubio sposobnost sinteze vitamina u vlastitom organizmu. Uobičajena miješana hrana sadrži dovoljne količine vitamina. Međutim, neadekvatna prehrana može uzrokovati manjak nekog vitamina što dovodi do hipovitaminoze ili čak avitaminoze. Deficit nekog vitamina dovodi do karakterističnih poremećaja. Mnoge avitaminoze dovode do poremećaja u razvoju i rastu, a česte su i promjene na koži. Hipervitaminoze (suvišak vitamina) su vrlo rijetke i nikada ih ne uzrokuje prehrana. Do hipervitaminoza uglavnom dolazi usljed predoziranja vitaminske terapije. Vitamini su hemijski vrlo različiti spojevi, a prema topivosti dijele se na vitamine topive u mastima (liposolubilne) i na vitamine topive u vodi (ihrosolubilne). U mastima su topivi vitamini D, E, K i A, a u vodi tiamin (B1), riboflavin (B2), piridoksin (B6), cijankobalamin (B12), niacin, pantotenska kiselina, liponska kiselina, folna kiselina i askorbinska kiselina (vitamin C). Liposolubilni vitamini se apsorbuju, transportuju i pohranjuju na duži vremenski period na način koji je općenito veoma sličan tim procesima kod masti. Vitamini su veoma važni sudonici metabolizma. Većina liposolubilnih vitamina je rijetko iskorištena od strane mikroorganizama kao gorivna supstanca. Izvor vitamina, osim hrane, mogu biti i crijevne bakterije. Primjer za to su vitamin K i folna kiselina. Zato lijekovi koji uništavaju crijevnu floru, kao što su antibiotici ili sulfonamidi, ako se dugo uzimaju, mogu dovesti do hipovitaminoze. Postoje i sintetski analozi i derivati vitamina dizajnirani tako da služe kao inhibitori ili kao supstituenti prirodnih vitamina. LIPOSOLUBILNI VITAMINI Za daljnju interpretaciju, važni su nam upravo ovi liposolubilni vitamini, među koje spada i famozni vitamin A, koji je zaslužan za naš vid. Pa, zašto je baš taj vitamin toliko poseban? VITAMIN A/RETINOL/AKSEROFTOL Retinol (A1) i 3-dehidroretinol (A2), dva prirodna oblika vitamina A, su C-15 izoprenoidni alkoholi sa supstituiranim β-iononskim i 3-dehidro-β-iononskim prstenom. Biološki aktivniji oblik, vitamin A1, bogato je zastupljen u jetri sisara i ribama slanih voda. Aktivni oblici vitamina A, osim retinola su retinal (retinaldehid) i retinska kiselina. Retinol, retinal i retinska kiselina nastaju iz biljnih karotenoida (β-karoten) i pohranjuju se u jetri u obliku estara retinola sa palmitinskom, stearinskom i oleinskom kiselinom. Osim već pomenutih, izvori retinola su i žumance jajeta, maslac i neobrano mlijeko, dok se karotenoidi nalaze u tamnozelenom i žutom povrću. Apsorpciju vitamina A i provitamina A (β-karotena) u tankom crijevu olakšavaju soli žučnih kiselina. Emulgiranje spomoću žučnih soli olakšava i hidrolizu retinil estera pomoću pankreasne retinil-ester-hidrolaze. Nakon apsorpcije slobodni retinol se u mukoznim ćelijama reesterificira sa dugolančanim masnim kiselinama, prvenstveno palmitinskom i stearinskom. Karotenoidi koji se u ćelijama cijepaju pomoću dioksigenaza, prevode se u retinal, a zadim reduciraju do retinola i esterificiraju. Retinil-esteri se zatim, asocirani sa hilomikronima, transportiraju putem limfnog sistema u jetru. Da bi ušli u parenhim, ćelije jetre, esteri retinola se ponovo hidroliziraju, vežu za celularni „retinol vezujući protein“ (RBP – retinol binding protein), reesterificiraju i pohranjuju u obliku lipoglikoproteinskih kompleksa. Da bi se oslobodio u cirkulaciju, retinol se mora odvojiti od ovog kompleksa pomoću esteraza i vezati za plazmatski „retinol vezujući protein“. U cirkulaciji, nadalje, ovaj kompleks se asocira sa prealbuminom dajući agregate (Mr ~ 55 000), koji ne mogu proći glomerularni filter.

Šećerna bolest je značajan problem u zdravstvenom sistemu širom svijeta. Njena prevalenca je i dalje u porastu, naročito kod radno sposobnog stanovništva. Kod jedne polovine osoba koje boluju od šećerne bolesti će se vremenom razviti i retinopatija, gdje je dijabetički makularni edem vodeći uzrok gubitka vida. Kod pacijenata sa šećernom bolesti se često razvijaju i druge oftalmološke komplikacije, poput kornealnih abnormalnosti, glaukoma, neovaskularizacije irisa, katarakte, te neuropatija. Međutim, najčešći poremećaj ipak ostaje dijabetička retinopatija .

Konjunktiva je transparentna mukozna membrana koja je esencijalna za zdravlje oka. Ona oblaže unutrašnju površinu kapaka i prednju površinu očnog bulbusa, zavšavajući na korneoskleralnom limbusu. Prema tome, makroskopski se dijeli na palpebralni, fornikalni i bulbarni dio. Ona je bogata vaskularnom mrežom, koja dolazi od prednjih cilijarnih i palpebralnih arterija. Također, postoji gusta limfatična mreža, koja se drenira u preaurikularne i submandibularne limfne noduse. Glavna uloga konjunktive jeste protektivna ; uključena je i u pasivni i u aktivni imunitet.

• 1917. godine, finski oftalmolog Lindberg je prvi puta opisao pseudoeksfolijativni sindrom (PEX). To je entitet karakteriziran ljuspicama granularnog materijala na pupilarnom rubu irisa i prožet unutrašnjom površinom prednje očne komore. • Termin je originalno uveden kako bi se razlikovao od 'pravog' eksfolijativnog sindroma , u kojem hronična izloženost toploti ili infracrvenom zračenju oštećuje prednji dio kapsule očne leće. DEFINICIJA Pseudoeksfolijativni sindrom (PEX) predstavlja okularnu manifestaciju sistemskog poremećaja i najčešći je uzrok sekundarnog glaukoma otvorenog ugla. Lako ga je previdjeti u ranim stadijima, jer znakovi nisu toliko očiti. Baš zbog toga što se često ne postavlja dijagnoza pravovremeno, važno je znati više o ovom ne tako rijetkom oboljenju. Pseudoeksfolijativni materijal je sivo-bjeličasta fibrilarna supstanca porijeklom od abnormalnog metabolizma ekstracelularnog matriksa okularnih, ali i drugih tkiva. Materijal se taloži na različitim okularnim strukturama uključujući: - prednju stranu kapsule očne leće - cilijarne nastavke - zonule - stražnju stranu irisa - trabekulum (uz značajnu pigmentaciju) - konjunktivu. A i slobodno pluta u tečnosti koja ispunjava prednju očnu komoru. Osim toga, ovaj materijal se može naći u koži i visceralnim organima (srce, pluća, bubrezi, meninge), što ukazuje da je pseudoeksfolijativni sindrom samo okularna manifestacija jednog sistemskog oboljenja. PEX je asociran sa višom prevalencom visokotonskog gubitka sluha i kardiovaskularnim poremećajima. Iako tačan sastav ostaje nepoznat, izgleda da uključuje abnormalne elastinske mikrofibrile i glikozaminoglikane. Smatra se da nastaje usljed abnormalne agregacije elastinskih mikrofibrilarnih komponenti, zbog čega se može smatrati vrstom elastoze. ETIOLOGIJA Da li PEX nastaje kao dio genetskog procesa ili u asocijaciji sa drugim bolestima nije poznato. Porodična agregacija podržava ideju da može biti naslijeđen autosomno dominantno sa nepotpunom penetracijom i kasnim nastupom. Njegova učestalost raste s godinama starosti; međutim, to nije fiziološka pojava procesa starenja. LOXL1 gen je asociran sa lizil oksidaza porodicom proteina, koji igraju važnu ulogu u elastogenezi. LOXL1 pro-peptid se veže za tropoelastin i fibulin-5 pa promjene tog gena mogu uticati na katalitičku aktivnost protein produkujućih modifikacija u elastinskim fibrilima, što čini značajnu patofiziološku komponentu ovog sindroma. Visokorizični haplotip LOXL1 alela je veoma čest u bijelaca sa učestalošću od oko 50% u općoj populaciji, pri čemu su 25% homozigoti za dati haplotip. Ovo ukazuje na to da, iako LOXL1 predstavlja signifikantan rizikofaktor za PEX, većina osoba sa visokorizičnim LOXL1 alelom ipak nema ovo oboljenje. EPIDEMIOLOGIJA PEX se rijetko viđa prije 50.godine života, a njegova incidenca stabilno raste s godinama (5% osoba 70-85 godina). Tri puta češće se javlja u žena nego u muškaraca. Bolest je posebno česta u Skandinaviji. Njena prevalenca u Europi iznosi 4.7% u Engleskoj, 6.3% u Norveškoj, 4% u Njemačkoj, 1.1% u Grčkoj i 5.5% u Francuskoj. Visoka prevalenca je i u arapskim populacijama – 3.5% u Saudiskoj Arabiji. PATOGENEZA Pseudoeksfolijativni materijal je asociran sa abnormalnostima u bazalnoj membrani epitelnih ćeija i široko je rasprostranjen u organizmu. Može se naći u zidovima vortikoznih vena i centralnoj retinalnoj arteriji. Ekstraokularna tkiva uključuju pluća, kožu, jetru, srce, bubrege, žučnu kesu, krvne sudove, ekstraokularne mišiće, vezivno tkivo orbite i meninge.

Ablacija retine (ablatio retinae) predstavlja hitno stanje u oftalmologiji, pri kojem dolazi do odvajanja tankog sloja tkiva (retine) od podloge i pomjeranje iz normalnog položaja. Prilikom ablacije retine dolazi do odvajanja retinalnih ćelija od sloja krvnih sudova koji im obezbjeđuju oksigen i hranjive tvari. Ablacija retine je relativno često stanje koje ugrožava vid, sa incidencom od oko 1/10 000 stanovnika godišnje. Što je duže neliječena ablacije retine, veći je rizik permanentnog gubitka vida u zahvaćenom oku. Upozoravajući znakovi ablacije retine uključuju: naglu pojava mušica ili svjetlaca, sive sjene u vidnom polju, te smanjenu vidnu oštrinu. Ovo stanje je BEZBOLNO. Neophodno je se odmah javiti kod nadležnog oftalmologa ukoliko se jave bilo kakve promjene vidne oštrine i/ili vidnog polja! DEFINICIJA Ablacija retine podrazumijeva separaciju neurosenzornog dijela retine od pigmentnog epitela retine. To rezultuje akumulacijom subretinalne tečnosti u potencijalnom prostoru između neurosenzornog diela retine i pigmentnog epitela retine. Može doći do separacije malog područja, ali ako se ne liječi, i do separacije cijele retine. Kada se ovi slojevi odvoje, retina ne može funkcionisati, te ukoliko se ponovo ne pričvrste može nastati trajno oštećenje.

Glaukom je jedinstveno oboljenje u oftalmologiji, jer je za dobar klinički tretman i razumijevanje patofiziologije oboljenja potrebno poznavanje struktura prednjeg, ali i stražnjeg segmenta oka. Optička neuropatija uzrokovana glaukomom je vodeći uzrok ireverzibilnog sljepila u svijetu, a karakterisana je propadanjem ganglijskih ćelija retine i njihovih aksona što vodi oštećenju vida i u konačnici sljepilu. DEFINICIJA Glaukom obuhvata širok spektar oboljenja koja su karakterisana progresivnom neuropatijom optičkog živca sa promjenama u vidnom polju i karakterističnim strukturalnim promjenama, koje uključuju smanjenje debljine sloja nervnih vlakana retine, te ekskavaciju papile očnog živca. Ranije se smatralo da glaukom predstavlja povišeni intraokularni pritisak koji uzrokuje oštećenje očnog živca. Međutim, novija definicija glaukoma isključuje povišen intraokularni pritisak kao integralni dio, jer postoje oblici glaukoma kod kojih je intraokularni pritisak u normalnom rasponu, ali su prisutne karakteristične promjene očnog živca i/ili vidnog polja. Treba naglasiti da je u većini slučajeva ipak povišen intraokularni pritisak, koji je ujedno i glavni rizikofaktor za nastanak i progresiju glaukoma. ETIOLOGIJA U 60-70% slučajeva glaukoma otvorenog ugla nije moguće utvrditi uzrok, stoga se označavaju kao primarni glaukom otvorenog ugla (glaucoma simplex). Obično su zahvaćena oba oka, ali nejednako. Rizikofaktori za primarni glaukom otvorenog ugla su: • starija životna dob • pozitivna porodična anamneza • afrička nacionalnost • tanja centralna debljina korneje • sistemska hipertenzija • diabetes mellitus • miopija. Glaukom zatvorenog ugla može biti: • primarni – uzrok je nepoznat • sekundarni – nastaje kao posljedica stanja koje vuče ili gura iris u komorni ugao oka. Uski komorni uglovi nisu prisutni u mladih osoba, ali tokom života se očna leća uvećava. Zbog toga u nekih osoba dolazi do pomjeranja irisa prema naprijed, što rezultuje suženjem komornog ugla oka. Rizikofaktori za glaukom zatvorenog ugla su: • pozitivna porodična anamneza • starija životna dob • azijska nacionalnost. PATOGENEZA Glavni način nastanka glaukoma jeste povećan otpor oticanju očne vodice. Glavni put oticanja očne vodice jeste trabekularni , dok je sekundarni put oticanja uveoskleralni put (doprinos do 30%). Uzroci povećanja otpora oticanju očne vodice su mnogobrojni, a zavise od vrste glaukoma. U glaukomu zatvorenog ugla, postoji potpuna blokada oticanju očne vodice, jer iris potpuno zatvara očni ugao i onemogućava oticanje očne vodice. U određenim vrstama glaukoma otvorenog ugla, uključujući pigmentarni glaukom, pseudoeksfolijativni glaukom i uveitički glaukom, specifična tvar se nakuplja u trabekularnoj mrežici i tako otežava oticanje očne vodice. Kod kongenitalnog glaukoma su prisutni defekti u razvoju trabekularnog puta. U primarnom glaukomu otvorenog ugla i jatrogenom glaukomu uzrokovanom kortikosteroidima, ne postoje nikakvi klinički objektivni nalazi koji bi objasnili povećan otpor u oticanju očne vodice, koji zapravo uzrokuje povišen intraokularni pritisak.