Broj djece oboljele od raka u svijetu se iz godine u godinu povećava. Međutim, veliki broj slučajeva ostaje nepoznat i neprijavljen zbog nepostojanja registra o broju djece oboljele od raka u velikom broju zemalja. U visoko razvijenim zemljama stopa preživljavanja doseže preko 80% i stalno se povećava. Maligne bolesti su drugi najčešći uzrok smrtnosti djece starije od 4 godine u razvijenim zemljama. Najčešće maligne bolesti kod djece su leukemije i limfomi, zatim tumori centralnog nervnog sistema i sarkomi. U dječijoj dobi vrlo česti tumori su neuroblastom, tumori bubrega, tumori jetre, tumori kostiju i retinoblastom. Leukemije Leukemije su maligne bolesti koje nastaju zbog nekontrolisane diobe krvnih stanica u koštanoj srži. Leukemične stanice potpuno infiltriraju koštanu srž, ulaze u perifernu krv i infiltriraju sva tkiva u tijelu. Uzrok akutnih leukemija nije poznat. Mogući faktori rizika su: virusi (HTLV-1 i HTLV-2, EBV), zračenje, hemijski spojevi (benzen), hromozomske promjene (npr. osobe s Down-sindromom, Klinefelterov sindrom), nasljedne bolesti (Fankonijeva anemija), imunodeficijentni bolesnici (npr. kod oboljelih od AIDS-a). Simptomi leukemija su: opća slabost, blijedilo, krvarenja po koži, iz nosa ili desni, povišena temperatura, bolovi u kostima i zglobovima. Prije početka liječenja leukemije potrebno je obaviti detaljne labaratorijske pretrage koje uključuju: ● KKS i razmaze periferne krvi ● Aspiracijsku punkciju i biopsiju koštane srži ● Citohemijska bojenja ćelija periferne krvi i koštane srži ● Protočnu citometriju s imunofenotipskom analizom malignih ćelija ● Citogenetičku analizu malignih ćelija ● Molekularne testove Akutna limfoblastna leukemija (ALL) Predstavlja skupinu malignih bolesti kod kojih ćelije koje se normalno razvijaju u limfocite postaju maligne i u koštanoj srži zamjenjuju normalne stanice. Najčešća je maligna bolest kod djece. Odgovorna je za 25% svih malignih bolesti u dječijoj dobi. Uglavnom se javlja u periodu od druge do pete godine života. KLINIČKA SLIKA Simptomi i znaci zavise od stepena blastne infiltracije koštane srži i ekstramedularnih organa. Prvi simptomi su: ● opća slabost (posljedica smanjenog broja eritrocita-anemija), ● blijedilo, ● krvarenja po koži, iz nosa ili desni (smanjen broj trombocita), ● infekcija i povišena temperatura (smanjen broj leukocita), ● bolovi u kostima i zglobovima. Mogu se javiti simptomi i znaci od strane centralnog nervnog sistema (CNS) kao što je povećanje intrakranijalnog pritiska, glavobolje, konvulzije, poremećaji svijesti, vida i sluha, edem papile itd. Kod malog broja oboljelih mogu se javiti znaci cerebralne disfunkcije, halucinacije i poremećaji ponašanja. DIJAGNOZA Prvi dokaz da je dijete oboljelo od leukemije mogu biti krvne pretrage (KKS). Ukupan broj leukocita može biti snižen, normalan ili povišen, ali je broj eritrocita i trombocita uvijek snižen. U razmazu periferne krvi kod osoba oboljelih od leukemije, pod mikroskopom, vide se nezrele bijele stanice (blasti). Normalno blasti se ne vide u krvi, pa je njihovo prisustvo znak leukemije. Za potvrdu dijagnoze i određivanje vrste leukemije radi se biopsija koštane srži. LIJEČENJE Liječenje ALL se odvija u nekoliko faza. U liječenju se primjenjuju kortikosteroidi i citostatici. Prva faza je indukciona faza i njen cilj je postizanje remisije bolesti, što se manifestuje odsustvom blasta u koštanoj srži. Zatim slijedi primjena citostatika koji prolaze hemato-encefalnu barijeru da bi se uništili blasti u CNS-u, a nakon toga faza intenzivne citostatske terapije. Posljednja faza je podrazumijeva primjenu citostatika peroralnim putem. Cilj liječenja je uništavanje leukemičnih ćelija tako da u koštanoj srži mogu ponovo rasti normalne ćelije. Povoljan ishod se očekuje uglavnom kod tzv. uobičajene ALL porijeklom iz B limfocita, dok nepovoljniju prognozu ima akutna leukemija porijekla zrelih B limfocita. Najbolju prognozu imaju djeca u dobi između 3. i 7. godine života. Ponekad može doći do recidiva bolesti pa je kod takvih pacijenata najbolja metoda liječenja transplantcaija koštane srži. Preživljenje od akutne limfoblastične leukemije je u 75-80% slučajeva. Akutna mijeloidna leukemija (AML) Predstavlja maligno oboljenje kod kojeg mijelociti postaju maligni i brzo zamjenjuju normalne ćelije koštane srži. Faktori rizika za razvoj AML su: visoke doze zračenja i upotreba hemoterapijskih lijekova. KLINIČKA SLIKA Simptomi se javljaju kao posljedica disfunkcije koštane srži usljed infiltracije malignim ćelijama. Javlja se krvarenje uzrokovano diseminiranom intervaskularnom koagulacijom, te tumorske mase koje se nazivaju hloromi ili granulocitni sarkomi. Ove tumorske mase se javljaju u koži, orbiti i epiduralno. DIJAGNOZA Postavlja se na osnovu kompetne krvne slike (KKS), krvnih uzoraka ispitivanih pod mikroskopom, te biopsijom koštane srži. AML se od ALL može razlikovati pozitivnim citohemijskim bojenjem mijeloperoksidaze leukemijskih blasta. LIJEČENJE AML se liječi citostaticima, a vrlo često je potrebna i transplantacija matičnih ćelija koštane srži. Povoljan ishod se očekuje kod oko 60% oboljelih. Hronična mijeloidna leukemija (HML) Predstavlja bolest kod koje ćelije u koštanoj srži postanu maligne i pri tome proizvode veliki broj nenormalnih granulocita. Leukemični granulociti mogu nastati u koštanoj srži, jetri i slezeni. Ćelije se kreću od vrlo nezrelih do zrelih oblika. Imaju sklonost istjerivanja normalnih stanica koštane srži što dovodi do stvaranja velike količine vezivnog tkiva. Zbog toga je u krvnoj struji prisutan veliki broj nezrelih granulocita, te se razvija anemija i trombocitopenija, a povećava se i broj blasta. Uglavnom se javlja kod odraslih, a kod djece vrlo rijetko. Javlja se umor, slabost, gubitak apetita, visoka temperatura, noćno znojenje i osjećaj punoće. Također, može se javiti i visok broj leukocita, hepatomegalija i splenomegalija. Bolest je u 99% slučajeva obilježena pojavom translokacije t (9;22) koja se naziva Philadelphia hromosom. Dijagnosticira se na osnvu krvnih pretraga (KKS, krvni razmaz), hromozomske analize. Liječi se hemoterapijom, a najbolji ishod je transplnatacija koštane srži. Tumori CNS-a Tumori centralnog nervnog sistema (CNS) javljaju se kod djece svih uzrasta, a najčešće do 7. godine života. Kod djece većina tumora je primarna, a etiologija je najčešće nepoznata. To su najčešći solidni tumori kod djece, a u ukupnoj učestalosti malignih bolesti su na drugom mjestu, poslije akutnih leukemija. Glavni su uzrok smrtnosti pedijatrijskih onkoloških pacijenata. ETIOLOGIJA Javljaju kod bolesnika koji su liječeni radioterapijom i kod bolesnika sa urođenim sindromima: neurofibromatoza tip I i II, von Hippel-Lindau, tuberozna skleroza, Li-Fraumeni i Turcotov sindrom. Riziko faktori za razvoj tumora CNS-a su: prehrambene navike majke tokom trudnoće (namirnice koje sadrže nitrozamin), pušenje (oba roditelja). U tumore mozga ubrajaju se astrocitomi (čine 50% svih tumora CNS-a), tumori moždanog stabla (15-20% svih tumora mozga), ependimomi, gliomi, meduloblastomi i kraniofaringeomi. KLINIČKA SLIKA Tokom prve godine života tumori CNS-a se najčešće ispoljavaju povećanjem obima glave, kao prvim znakom povišenog intrakranijalnog pritiska. Znak uznapredovalog povećanja intrakranijalnog pritiska je Cushingov trijas, koji čine bradikardija, hipertenzija i tahipneja. Najčešći simptomi su: glavobolja, mučnina, povraćanje, epileptički napadi, poremećaji vida i ataksija. Kod mlađe djece javlja se razdražljivost, gubitak apetita, zaostajanje u razvoju i regresija usvojenih intelektualnih i motoričkih vještina. Kod školske djece simptomi su povezani sa slabijim uspjehom u školi i slabom koncentracijom. Javlja se umor i česte promjene raspoloženja. Cerebelarne tumore karakteriše poremećaj koordinacije, ataksija i povišen intrakranijalni pritisak. Tumore kičmene moždine karakteriše bol u leđima, poremećaj koordinacije i ravnoteže, deformitet kičmenog stuba i poremećaj funkcije sfinktera. DIJAGNOZA Dijagnostičke metode uključuju anamnezu, fizikalni pregled, neurološki pregled, CT, MR, PET, angiografiju i lumbalnu punkciju. LIJEČENJE Mogućnost preživljavanja kod djece s primarnim tumorom mozga je u 55-60% slučajeva. Hirurška terapija je neophodna za većinu tumora mozga. Ukoliko je moguće kao metoda izbora radi se kompletna resekcija. U liječenju većine tumora mozga, uz hiruršku, koristi se i radioterapija i sistemska hemoterapija. Limfomi Limfomi su maligni tumori limfnog tkiva. Dijele se na: Hodgkin limfom i non-Hodgkin limfom. Nakon leukemija i tumora CNS-a, limfomi su treće najčešće maligno oboljenje kod djece. Uglavnom obolijevaju djeca starija od pet godina i adolescenti. Hodgkinov limfom (HL) Hodgkinov limfom je maligna bolest koja nastaje u limfnim čvorovima. Predstavlja najučestaliju malignu bolest mlađe djece i adolescenata od 14. do 19. godine. ETIOLOGIJA Faktori rizika za razvoj Hodgkinovog limfoma su: infekcije (npr. Epstein-Barrov virus (EBV)), genetski poremećaji (HL se češće javlja kod blizanaca) Na osnovu kliničkih i morfoloških karakteristika, te biološkog ponašanja i imunofenotipa Hodgkinov limfom je klasificiran na: nodularnu limfocitnu predominaciju Hodgkinovog limfoma (NLPHL) i klasični Hodgkinov sindrom (KHL). KLINIČKA SLIKA Uvećanje površnih limfnih čvorova je najčešći znak HL. Limfni čvorovi su bezbolni, čvrste konzistencije, palpiraju se pojedinačno ili u grupama. Većina oboljelih ima uvećane limfne čvorove u području vrata i pazušne regije. Vrlo često je zahvaćen medijastinum što uzrokuje nadražajni, neproduktivni kašalj i otežano disanje. Javlja se noćno znojenje, svrbež kože, gubitak tjelesne težine i blago povišena tjelesna temperature. Može biti uvećana slezena i jetra. U slučajevima kad je zahvaćena koštana srž javlja se anemija, leukopenija i trombocitopenija. Na osnovu rasprostranjenosti bolesti HL je klasificiran u četiri klinička stadija: ● I stadij- limfni čvor u jednoj regiji ili pojedinačna ekstranodalna klasifikacija ● II stadij- limfni čvorovi dvije ili više nazavnisnih anatomskih lokalizacija, sa iste strane dijafragme, ● III stadij-limfni čvorovi sa obje strane dijafragme ● IV stadij-zahvaćenost jednog ili više ekstranodalnih organa ili tkiva, sa ili bez zahvaćenosti limfnih čvorova. DIJAGNOZA Postavlja se na osnovu patohistološkog nalaza uzorka tumora. Imunohistohemijske metode koriste se za klasifikaciju limfoma, dok aspiracija ili biopsija koštane srži, te pregled cerebrospinalnog likvora služe za procjenu rasprostranjenosti bolesti. U krvnoj slici može biti snižen broj ćelija jedne ili više krvnih loza kao posljedica infiltracije koštane srži. Ponekad mogu biti prisutni znaci hemolize, Coombs pozitivne anemije ili eozinofilija. Prisutna je sedimentacija eritrocita, a serumske koncentracije fibirnogena su povišene. Za preciznu procjenu proširenosti bolesti potrebno je uraditi CT grudnog koša i trbuha. LIJEČENJE Zadovoljavajući rezultati postižu se hemoterapijom (kombinacija kortikosteroida i citostatika). Terapija zračenjem se koristi samo za uznapredovale oblike HL. Non-Hodgkinov limfom Non-Hodgkinov limfom je maligni tumor koji nastaje u limfnom čvoru. Češće se javlja kod dječaka nego kod djevojčica. Vrlo je agresivan i brzo se širi u koštanu srž, te ga je ponekad teško razlikovati od akutne limfoblastne leukemije. ETIOLOGIJA Faktori rizika koji mogu uzrokovati nastanak non-Hodgkinovog limfoma su: ● virusi (HTLV-1, EBV) ● autoimmune bolesti ● urođena imunodeficijentna stanja ● sekundarne imunodeficijencije ● velike doze zračenja Postoje tri osnovna oblika non-Hodgkinovog limfoma: B-ćelijski (“Burkitt” i “non-Burkitt”-limfomi malih “zarezanih” ćelija, te B-velikoćelijski limfomi); Limfoblastični; Velikoćelijski anaplastični. KLINIČKA SLIKA Prvi uočljiv simptom je povećanje limfnog čvora u području vrata, prepona ili po cijelom tijelu. Povećani limfni čvorovi u krajnicima uzorkuju tečkoće pri gutanju, a u grudnom košu i trbuhu mogu uzrokovati otežano disanje, gubitak apetita, zatvor, bol u trbuhu ili oteknuće noge. Ako limfom dospije u krv može dovesti do razvoja leukemije. Kod djece može doći do anemije, osipa i slabosti. DIJAGNOZA Dijagnoza se postavlja na osnovu patohistološke analize limfnog čvora i imunofenotipizacije tkiva tumora. Za utvrđivanje proširenosti bolesti koristi se CT ili MR. Prisutna je ubrzana sedimentacije eritrocita i povećana aktivnosti laktat-dehidrogenaze (LDH). Ovisno o proširenosti može doći do anemije, povećanja vrijednosti mokraćne kiseline i alkalne fosfataze. LIJEČENJE U liječenju se najčešće koristi hemoterapija, uz primjenu kortikosteroida. U slučaju neuspjeha hemoterapije bolest se liječi transplantacijom koštane srži. Neuroblastom Neuroblastom je najčešći ekstrakranijalni solidni tumor dječijeg doba. Nastaje iz neuralnog grebena, a građen je od neoplastičnih neuroblasta. Najčešće primarne lokalizacije neuroblastoma su srž nadbubrežne žlijezde i paraspinalne ganglije. Ćelije neuroblastoma sintetišu i luče kateholamine (epinefrin, norepinefrin i dopamin) čiji metaboliti vanilmandelična kiselina (VMA) i homovanilična kiselina (HVA) mogu biti prisutni u urinu, serumu ili tumorskom tkivu. Zbog prognoze u tumorskom tkivu se radi pretraga broja kopija proonkogena N-myc, jer više od šest kopija upućuje na vrlo lošu prognozu. KLINIČKA SLIKA Zavisi od lokalizacije tumora. U dojenčadi i male djece tumor je uglavnom u trbušnim paravertebralnim simpatičkim stanicama ili u srži nadbubrežne žlijezde. Kada tumorska masa postane dovoljno velika da stvara pritisak na druge organe (crijeva, jetru, bubreg ili kičmenu moždinu) javljaju se prvi simptomi. Veliki abdominalni tumor može uzrokovati infiltraciju jetre i dispneju zbog potiskivanja dijafragme. Tumor u predjelu vrata često uzrokuje stridor, disfagiju i Hornerov sindrom (ptoza, mioza i enoftalmus). Ponekad se može javiti i blijedilo jedne polovine lica (znak harlekina). Tumorska masa u grudnom košu javlja se kod starije dijece i praćena je dispnejom. Metastaziraju u okolne limfne čvorove, jetru i pluća. Uzrokuje povećanje abdomena, hepatomegaliju, ascites i respiratorni distres sindrom. Usljed sekrecije vazoaktivnih intestinalnih peptida javljaju se teški proljevi. U mokraći su povećane količine norepinefrina, homovanilične kiseline (HVA) i dopamina. Djeca su febrilna, gube na težini, javljaju se bolovi u zglobovima, mogu imati paraneoplastične simptome poput ataksije ili opsomioklonusa (“nemirne oči i stopala”). Zbog arterijske hipertenzije ili nedostatka autoimunog odgovora organizma na tumor može se javiti encefalopatija. Poremećaji vida mogu nastati zbog metastaza u orbiti i infiltracije optičkog živca. Manje od 2% bolesnika ima paraneoplastične sindrome (sindrom opsoklonus-mioklonus-ataksija; sindrom vodene dijareje). DIJAGNOZA Preko 90% oboljele djece je mlađe od 5 godina. Zlatni standard u postavljanju dijagnoze neuroblastoma je ispitivanje tkiva primarnog tumora ili metastaza histopatološkim ili imunohistohemijskim metodama. Tumorsko tkivo služi za određivanje genetskih markera. Za procjenu stadijuma bolesti i određivanje grupe rizika neophodno je uz radiografske metode uraditi scintigrafiju skeleta, pregled koštane srži sa određivanjem kariotipa. Od laboratorijskih nalaza povišena je brzina sedimentacije eritrocita, koncentracija serumskog feritina, neuron-specifične enolaze i laktat-dehidrogenaze u serumu. U 24-satnom urinu povišene su koncentracije homovanilinske ili vanilmandelične kiseline. Tri dana prije početka prikupljanja uzorka urina treba provesti posebnu dijetu, zbog mogućeg lažno pozitivnog nalaza. Stanice neuroblastoma nakupljaju radioaktivni jod (MIBG= metajodobenzilgvanidin), što služi otkrivanju metastaza i kasnije za praćenje aktivnosti bolesti. LIJEČENJE U prvom i drugom kliničkom stadiju dovoljna je hirurška resekcija tumora, dok se u odmaklim stadijima primjenjuje hemio i radioterapija. Pri liječenju hemoterapijom koriste se cisplatin, karboplatin, doksorubicin i ciklofosfamid. U fazi održavanja remisije može se davati i cis-retinoična kiselina. Tumori jetre Tumori jetre su treći najučestaliji intraabdominalni tumor kod djece. U dječjoj dobi su dosta rijetki i čine svega 1-2% tumora u toj dobi. Mogu biti maligni i benigni. Maligni tumori se češće javljaju nego benigni. Naučestaliji maligni tumori jetre su hepatoblastom i hepatocelularni karcinomi. Hepatoblastomi se najčešće javljaju oko treće godine života, dok hepatocelularni karcinomi mogu da se jave i kod male djece, ali i kod adolescenata. ETIOLOGIJA Postoji veći broj riziko faktora koji mogu uzrokovati nastanak tumora. Uglavnom se dijele na faktore koji se odnose na majku djeteta (uzimanje oralnih kontraceptiva, duhan, alkohol), kao i faktori vezani za samo dijete (nasljedne, metaboličke i zarazne bolesti). Tumor može nastati i kao posljedica infekcije HBV i HCV, a kao veliki problem smatra se nedostatak vakcine protiv HCV, kao i neprovođenje imunizacije protiv HBV u siromašnijim krajevima. Nevirusne bolesti jetre, ciroza, tirosemija i bilijarna ciroza su povezane s nastankom hepatocelularnog tumora. KLINIČKA SLIKA Tumore jetre karakteriše pojava abdominalne mase ili distenzija abdomena. Najvažniji simptomi su: gubitak apetita i smanjenje tjelesne težine, proljevi ili zatvori, nemir i slab san, slabost i umor, te oticanje trbuha. Kasnije može doći do kašlja, visoke temperature, ascitesa, teške boli, ikterusa i mučnine. DIJAGNOZA Pregled svakog pacijenta započinje uzimanjem anamneze i fizikalnim pregledom. Zatim je neophodno uraditi laboratorijsku dijagnostiku, koja obuhvata: ⮚ kompletnu krvnu sliku ⮚ analizu urina ⮚ jetrene probe ⮚ elektrolite ⮚ faktore koagulacije (fibrinogen, protrombinsko vrijeme, parcijalno trombloplastinsko vijeme) ⮚ testiranje na viruse (HAV, HBV; HVC, CMV, EBV, HIV-1) ⮚ tumorski markeri (AFP, β-hCG, CEA) Osim laboratorijskih pretraga, u dijagnozi tumora jetre koriste se i radiološke metode: ultrazvuk, kompjuterizovana tomografija (CT) i magnetna rezonanca (MR). LIJEČENJE Zahvaljujući hirurškoj terapiji, radioterapiji i hemoterapiji kao i transplantaciji jetre, preživljavanje djece s tumorima jetre se u posljednjih nekoliko desetljeća znatno povećalo. Tumori bubrega Nefroblastom ili Wilmsov tumor je embrionalni tumor porijekla od primitivnih embrionalnih ćelija bubrega i najčešći je primarni tumor bubrega kod djece. Većinom se javlja u dobi od 2-5 godina i uglavnom je lokalizovan na jednom bubregu, a u oko 5% djece se javlja obostrano i to ili istovremeno (sinhroni tumor) ili prvo na jednom, a potom na drugom bubregu (metahroni bubreg). Često je udružen s više kongenitalnih anomalija (aniridija, hemihipertrofija, anomalije urogenitalnog sistema), sindroma i hromozomskih aberacija. Anomalije povezane sa Wilmsovim tumorom povezane su sa gubitkom genetskog materijala na hromosomu 11p na kojem se nalazi i tumorosupresorski gen WT1. KLINIČKA SLIKA Pacijenti se najčešće jave zbog tegoba koje nastaju zbog veličine tumora. Prisutna je palpabilna abdominalna masa koja se širi preko središnje linije i prema zdjelici. Rjeđe se prvo javlja visoka temperatura i bol u trbuhu sa hematurijom ili crijevna opstrukcija zbog pritiska tumora, te hipertenzija. Kod malog broja djece zbog krvarenja u tumoru mogu postojati znaci anemije. DIJAGNOZA Postavlja se UZ pregledom i drugim radiološkim dijagnostičkim postupcima. Istovremeno uz patohistološki pregled određuje se tip tumora. U većini slučajeva Wilmsovog tumora radi se o histološkim oblicima sa povoljnom prognozom. Stadij bolesti se utvrđuje da bi se odabralo prikladno liječenje. Prije operativnog odstranjenja tumora potrebno je napraviti i infuzijsku urografiju da se dokaže normalna funkcija zdravog bubrega. Rendgen pluća je dovoljan za otkrivanje metastaza u plućima. Kod nefroblastoma se u plućima mogu naći lažno pozitivni čvorići, koji se sastoje od agregata limfocita, fokalnih atelektaza ili granuloma. LIJEČENJE Provodi se citostatska terapija (bez prethodne biopsije) u cilju smanjenja tumora. Prognoza je općenito dobra i odlični se rezultati postižu kombinacijom radioterapije, nefrektomije i hemoterapije. Djeca s tumorima povoljne histologije i u prva tri stadija bolesti u 85-98% slučajeva se oporave od bolesti, dok oni s nepovoljnom histologijom preživljavaju u oko 60% slučajeva. Veliki problem su bilateralni tumori, kada se operativnim zahvatom odstranjuje bubreg koji je više zahvaćen tumorom, a na drugoj strani se uradi parcijalna nefrektomija. Tumori kostiju Rabdomiosarkom Rabdomiosarkom je najčešći mekotkivni sarkom kod djece s incidencom od 5-6 novootkrivenih bolesnika na milijun djece godišnje. Najčešće primarno mjesto tumora su glava i vrat (40%), mala zdjelica (20%), ekstremiteti (20%) i trup (10%). Nastaje od mezenhimnih ćelija odgovornih za nastanak poprečno prugastih mišića. KLINIČKA SLIKA Klinički se rabdomiosarkom očituje kao bezbolna oteklina. Simptomi se javljaju tek kada pritisne okolne anatomske strukture. U ždrijelu može izazvati otežano disanje i gutanje, a ponekad i epistaksu. U uhu uzrokuje slabljenje sluha, a bol se javlja kada prodire u kost. U gingivi može izgledati kao upalni proces. Može rasti prema bazi mozga, te izazvati glavobolju i parezu kranijalnih živaca. U orbiti može izazvati protuziju bulbusa. Na ekstremitetima podsjeća na hematom. U urogenitalnom sustavu uzrokuje hematuriju. Metastazira u okolne limfne čvorove i pluća.

Broj oboljele djece od malignih bolesti se svake godine povećava širom svijeta. Maligne bolesti predstavljaju veliki dijagnostički i terapijski izazov. Najučestaliji maligni tumor kod djece su leukemije, a zatim slijede tumori centralnog nervnog sistema (CNS) i limfomi. Vodeći uzrok smrti kod djece oboljele od malignih bolesti su tumori CNS-a. Tačan uzrok nastajanja malignih tumora još uvijek nije utvrđen. Mogući faktori rizika su: nasljedni faktori, infekcije i virusi, okolišni faktori, prehrambene navike majke tokom trudnoće, upotreba oralnih kontraceptiva, te konzumacija alkohola i duhana (oba roditelja). Maligni tumori su opasni za život. Rastu brzo, nepravilnog su oblika i neograničenih rubova. Zahvataju okolna, zdrava tkiva ili se putem krvi ili limfe šire u druge dijelove tijela, te metastaziraju. Vrlo često se ne mogu u potpunosti hirurški odstraniti, pa recidiviraju nakon operacije. Od dijagnostičkih metoda, pored anamneze i fizikalnog pregleda, potrebno je obaviti labaratorijsku dijagnostiku i slikovne tehnike (ultrazvuk, kompjuterizovana tomogragija (CT), magnetna rezonanca(MR)). Najčešće metode liječenja su hemoterapija i hirurški zahvat. U zavisnosti od stadija i vrste tumora može se koristiti i radioterapija. Kod leukemija i tumora jetre vrlo važna metoda liječenja je transplantacija. Napredak medicine povećao je i broj preživljelih od malignih bolesti. Uspjeh terapije i dugoročnost preživljavanja je veći ako se tumor otkrije u ranoj fazi. UVOD Međunarodni dan djece oboljele od malignih bolesti obilježava se svakog 15. februara od 2002. godine na incijativu organizacije “Childhood Cancer International (CCI)”. Zlatna vrpca predstavlja simbol borbe protiv raka među djecom. 

Oktobar je međunarodni mjesec borbe protiv raka dojke! U skladu s tim, cilj nam je podići svijest o njegovoj učestalosti i potaći što veći broj žena na redovne mamografske, ultrazvučne, ali i samopreglede. Karcinom dojke je najčešći zloćudni tumor kod žena u razvijenim zemljama svijeta. Incidenca raka dojke se naročito povećava kod žena u menopauzi. Rizik razvoja karcinoma dojke iznosi 1:8, što znači da svaka osma žena u toku života obolijeva od ove bolesti! U Bosni i Hercegovini se godišnje registruje oko 990 oboljelih od karcinoma dojke (prema podacima Zavoda za javno zdravtsvo FBiH i RS). Međutim, rak dojke je jedan od rijetkih tumora kod kojeg se dokazanim programom prevencije, može smanjiti morbiditet i mortalitet! Postoje različiti riziko faktori koji utiču na nastanak raka dojke. 1. Dob Starija dob je najveći rizikofaktor za nastanak karcinoma dojke. Učestalost značajno raste od 35. do 40. godine, a nakon toga, nastavlja kontinuirano rasti. 2. Genetski faktori Žene sa pozitivnom porodičnom anamnezom imaju povećan rizik od obolijevanja. Općenito gledano, samo 10% tumora dojke se može dovesti u vezu sa porodičnom sklonosti. Kod takvih žena bolest se obično javlja u mlađoj životnoj dobi, i često zahvata obje dojke. Dva gena, BRCA 1 i BRCA2 su dovedena u vezu sa nastankom nekih od porodičnih tumora dojke. 3. Menstruacioni i reproduktivni faktori Žene koje imaju prvi porod nakon 30. i 35. godine, imaju četiri puta veći rizik za nastanak bolesti od žena koje su imale prvi porod u dobi 20-25 godina. Također, veći broj poroda je povezan sa manjom vjerovatnoćom nastanka karcinoma, te nerotkinje imaju četiri puta veću učestalost raka od žena koje su rađale. Godine u kojima se javljaju menopauza, menarha i prvi porod, te broj poroda, u direktnoj su vezi sa izloženosti djelovanju estrogena. Što je duža izoženost, veća je vjerovatnoća nastanka karcinoma. Zbog toga, kasna menarha, rana menopauza i veći broj poroda i rana prva trudnoća, smanjuju vjerovatnoću nastanka tumora dojke. 4. Gojaznost Gojazne žene su pod većom izloženosti estrogenima. Estrogeni kod žena u postmenopauzi nastaju perifrnom konverzijom koja se najvećim dijelom odvija u masnom tkivu. KLINIČKA SLIKA Večina pacijentica, oko 80%, same napipaju čvor u dojci, dok se nepalpabilni tumori otkrivaju mamografijom. Ako žena ne primijeti čvor, a on dalje raste te tokom vremena dolazi do fiksacije i uvlačenja kože, zna se pojaviti smećkasto-krvavi iscjedak iz dojke, povlačenje bradavice i upala u području tumora. Bol se javlja kod 30% bolesnica. U trenutku dijagnoze polovina žena u području pazuha i supraklavikularnih jama mogu napipati uvećane limfne čvorove. Oko 50% tumora se javi u gornjim lateralnim kvadrantima dojke.

Tumorski markeri su tvari, često proteini, proizvedeni od stanica karcinoma ili drugih stanica tijela kao odgovor na karcinom ili određena dobroćudna stanja. Oni pružaju informacije o karcinomu: koliko je agresivan, na koji način liječenja može reagovati ili reaguje li na liječenje . To su tvari koje stanice karcinoma stvaraju u većim količinama u odnosu na normalne stanice. Mogu se naći u krvi, urinu, stolici, tumorima ili drugim tkivima ili tjelesnim tekućinama pacijenata s karcinomom. Takvi markeri se mogu koristiti zajedno sa drugim testovima i postupcima: za otkrivanje i dijagnosticiranje nekih vrsta karcinoma, za praćenje reakcije osobe na određene tretmane i otkrivanje recidiva ( ponovna pojava bolesti koja je bila prividno izliječena ).

Uvod Fokus farmaceutske industrije do druge polovine XX vijeka bio je na proizvodnji lijekova hemijskom sintezom. Razvoj molekularne biologije, te otkriće molekula koji su važni za regulaciju metaboličkih i biohemijskih procesa bili su osnova za razvoj lijekova sa ciljnim, tzv. pametnim djelovnjem. Početak razvoja biološke terapije dovodi se u vezu sa otkrićem inzulina, kada su naučnici Banting i Best 1922. godine prvi put stavili pod kontrolu diabetes primjenom inzulina dobijenog iz pankreasa životinja, te na taj način ukazali na značaj bioloških lijekova. Za otkriće insulina, dobili su Nobelovu nagradu 1923. Prvi odobren biološki lijek je rekombinovani humani inzulin za čiju proizvodnju je korištena bakterija E. Coli, 1982. godine. Šta je biološka terapija? Biološka terapija podrazumijeva primjenu lijekova koji su po hemijskom sastavu proteini, polipeptidi, nukleinske kiseline, glikopeptidi. Međutim, većina lijekova koji su na tržištu farmaceutskih kompanija jesu proteinske strukture (monoklonska antitijela, enzimi, hormoni). Biološki lijekovi se proizvode metodama rekombinantne DNK tehnologije u kulturi živih ćelija. Razvojem tehnologije rekombinantne DNK omogućio je proizvodnju dovoljne količine kopija proteina humanog porijekla na koje su pacijenti bili imunološki tolerantni. To je bio kamen temeljac novih terapijskih mogućnosti biološke terapije u liječenju teških bolesti. Biološkom terapijom se liječi oboljenje, odgađa nastanak bolesti ili mijenja tok oboljenja. Biološka terapija je najnapredniji vid danas primjenjivane terapije. Gdje se primjenjuje? Imunološka terapija se primjenjuje u liječenju malignih bolesti, reumatskih bolesti, upalnih bolesti crijeva, kožnih bolesti, bolesti centralnog nervnog sistema, kardiovaskularnih bolesti, endokrinoloških, imunoloških i infektivnih bolesti. Primjena imunološke terapije u liječenju malignih bolesti Najveći broj bioloških lijekova se primjenjuje u onkologiji. Imunološka terapija je donijela revoluciju u liječenju malignih bolesti. Onkološkim pacijentima se može aplikovati imunološka terapija za liječenje osnovne bolesti, kao i za liječenje neželjenih dejstava drugih vidova terapije malignih bolesti. Imunološkom terapijom raste aktivnost pojedinih komponenti imunološkog sistema i sprečavaju se imunosupresivni signali koje proizvode maligne ćelije. Na taj način se stimuliše organizam da sopstvenim mehanizmima odbrane kreće u borbu protiv maligne bolesti. Lijekovi koji se najčešće primjenjuju u liječenju malignih bolesti su monoklonska antitijela i citokini, uključujući interferone, interleukine i hematopoetske faktore rasta. Monoklonska antitijela se vežu za specifične antigene koji su eksprimirani na ćelijama tumora, a nisu prisutni ili su manje eksprimirani na drugim ćelijama organizma. Na taj način prekrivaju površinu malignih ćelija i pokreću imunološki sistem koji ih uništava ( Rituximab ). Druga grupa monoklonskih antitijela se vezuje za receptore na površini ćelija imunskog sistema i sprečava ćelije imunološkog sistema da napada ćelije sopstvenog tkiva, uključujući i ćelije raka ( Ipilimumab ). Treća grupa monoklonskih antitijela ometa djelovanje proteina koji su neophodni za rast tumora ( Bevacizumab, Trastuzumab ). Postoji i grupa antitijela koja se primjenjuju konjugovana sa hemijskim lijekom ( Trastuzumab emtansin ). Osim monoklonskih antitijela, u terapiji malignoma se primjenjuju i citokini (međućelijski glasnici koji regulišu upalu, imunološke reakcije i hematopoezu). Kada je riječ o malignim bolestima, koriste se: interleukini, interferoni i hematopoetski faktori rasta. Оsnovna razlika u djelovanju imunološke i konvencionalne terapije je u selektivnosti. Dakle, imunološka terapija djeluje samo na maligne ćelije, dok je konvencionalna terapija neselektivna i uništava zdrave i maligne ćelije. Prednosti i nedostaci biološke terapije Biološki lijekovi su velike, heterogene molekule koje su nestabilne na uslove spoljašnje sredine i imaju veći imunogeni potencijal. Struktura molekule biološkog lijeka je znatno složenija, heterogenija od strukture standardnih hemijskih lijekova. Biološki lijekovi su 100-1000 puta veći od molekula hemijski proizvedenih lijekova. Neželjena dejstva imunološke terapije su povezana sa njihovim ciljnim mjestom i posljedica su biološkog odgovora. Zbog njihove veličine, organizam prepoznaje biološki lijek kao napadača, te izazvati može imunološki posredovana neželjena dejstva. Na sreću, većina neželjenih reakcija je blagog intenziteta i nema ozbiljne posljedice po pacijenta. Na pojavu neželjenog imunološkog odgovora mogu uticati različiti faktori, kao što su: stanje organizma za vrijeme primjene lijeka, dob, pol, genetske osobine pacijenta, faktori povezani sa proizvodnjom lijeka, način primjene lijeka, kao i propratni lijekovi koji se primjenjuju u liječenju bolesti. S druge strane, konvencionalna terapija, sa posebnim akcentom na terapiju malignih bolesti ima veliki broj neželjenih dejstava, te tako u značajnoj mjeri ometa kvalitet života pacijenata. Jedan od ograničavajućih faktora za primjenu biološkog lijeka predstavlja cijena koja je aproksimativno 20 puta veća od cijene standardnih hemijskih lijekova. Zaključak Tokom proteklih decenija, proizveden je veliki broj bioloških lijekova koji su promijenili standardne principe liječenja i omogućili liječenje brojnih oboljenja, kao što su: tumori, autoimunske bolesti, hronične reumatske bolesti, diabetes, multipla skleroza, za koja su terapijske mogućnosti bile ograničene. Danas, biološka terapija jeste najnapredniji terapijski modalitet koji je sve češće predmet istraživanja i predstavlja izazov u ljekarskoj praksi. Uprkos pojavi imunološki posredovaih neželjenih dejstava, ista ne treba da budu ograničavajući faktoru primjeni, jer je benefit imunološke terapije nesrazmjerno veći. Naime, iako je zabilježena pojava neželjenih dejstava, ona su najčešće slabog intenziteta ne predstavljaju ograničavajući faktor u liječenju hroničnih, autoimunskih I malignih bolesti. Više možete pročitati na: 1. http://www.gabionline.net/Biosimilars/Research/Small-molecule-versus-biological-drugs 2. https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/types/immunotherapy/bio-therapies-fact-sheet#q5 3. https://www.medicinenet.com/biologics_biologic_drug_class/article.htm#what_

Hipofiza je endokrini organ veličine graška u osnovi mozga. Stvara hormone koji utječu na druge žlijezde i mnoge funkcije tijela, uključujući rast. Većina tumora hipofize su benigni (nekancerogeni) i mnogi ne uzrokuju nikakve simptome, ali mogu biti i maligni. Tumori hipofize su česti, ali većina ljudi s tumorima hipofize nikad ni ne sazna da ih imaju. Zbog činjenice da je ova žlijezda najvažniji dio endokrinog sistema i da od tumora hipofize najčešće oboljevaju ljudi između 20 i 50 godina života, ova oboljenja danas u svijetu postaju ozbiljan zdravstveni problem.

Karcinom dojke je najčešći karcinom današnje ženske populacije. Smatra se da oko 12,5% žena razvije neku vrstu karcinoma dojke u toku svog životnog vijeka. Recidiv karcinoma javlja se kod 1 od 8 žena nakon povlačenja bolesti. Oko 50% njih ne odgovori na Herceptin ili Kadcyla, što rezultira multiplim metastazama i lošom prognozom. Od toga 80-85% žena sa multiplim metastazama umre. Imamo li konačno rješenje? Greenwich LifeSciences, Inc., biofarmaceutska kompanija za kliničke studije, u zadnjih nekoliko godina usmjerila je svoj fokus na proizvodnju i unaprijeđenje imunoterapije nazvane GP2, koja prevenira recidive karcinoma dojke kod osoba koje su se prethodno podvrgle operaciji. GP2 je transmembranski peptid HER2/neu proteina. Građen je od 9 aminokiselina. Prije nekoliko dana, 9.12.2020. godine , na San Antonio Breast Cancer Sypmosium-u ova kompanija i njen izvršni direktor Snehal Patel, predstavili su rezultate svoje petogodišnje studije u vidu poster prezentacije. Studija IIb je randomizirana, prospektivna, placebo-kontrolirana, multicentrična i jednostruko-slijepa studija koja je obuhvatila 138 osoba. Pratilo se djelovanje terapije kod žena koje su imale HER2/neu 3+ i HER2/neu 1-2+ karcinom, uključujući demografske podatke: stadij karcinoma, status limfnih čvorova, status hormonskih receptora i prethodnu kemoterapiju, radioterapiju, endokrinu terapiju ili trastuzumab (Herceptin). Ova imunoterapija pokazala je 100% efikasnost, odnosno 0% recidiva u zlatnom periodu od 5 godina kod 46 žena sa HER2/neu 3+ karcinomom, koje su primile 6 intradermalnih injekcija GP2+GM-CSF u prvih 6 mjeseci nakon operacije, u odnosu na 50 placebo (GM-CSF) tretiranih pacijenata gdje je efikasnost bila 89,4%. Također u kombinaciji sa Herceptinom GP2 bi mogao biti efikasan i kod HER2/neu 1-2+ populacije pacijenata i ostalih HER2/neu tipova karcinoma. Ova imunoterapija nije pokazala nikakve nuspojave ni negativne efekte na pacijente u istom periodu. Od dana objavljivanja, dionice ove kompanije skočile su za nevjerovatnih 2,941%, odnosno kompanija koja je vrijedila 62 miliona dolara sada vrijedi 1,5 biliona. To je samo jedan od pokazatelja veličine i važnosti ovog otkrića. U 2021. istraživanje ulazi u III fazu , gdje će se tretirati slični srednje teški i teški pacijenti sa karcinomom dojke (T1, T2-4). Iako postoje još uvijek veliki broj nesigurnosti i nepredviđenih okolnosti koje bi se mogle desiti do kraja istraživanja, ovo je tretman koji do sada najviše obećava. Izvori: https://www.businesswire.com/news/home/20201209005460/en/Greenwich-LifeSciences-Announces-Poster-Presentation-of-Five-Year-Data-for-GP2-Phase-IIb-Clinical-Trial-Showing-0-Recurrence-of-Breast-Cancer?fbclid=IwAR1gg59BaUeUYXCiQb35yoqsXRfGL4K6YN_HPfK5R2qkpEfqQN2jd6zWGXQ

Karcinom testisa je rijetka neoplazma kod muškaraca I javlja se 3-6 novih slučajeva na 100000 muškaraca svake godine, ali je kod muškaraca u dobnoj grupi od 15 do 34 godine najčešći solidni tumor. Faktori rizika obuhvaćaju kriptohirizam, Klinefelterov sindrom, nalaz TINa (testicular intraepithelial neoplasia) kod oca i/ili braće, kontralateralni tumor ili TIN i neplodnost. Patohistološki , 95% karcinoma potiče iz zametnih ćelija, a oni se dalje dijele na seminomske (40%) I neseminomske ; dok je su od ostalih tumora najčešći stromalni tumori koji vode porijeklo iz Leydigovih ili Sertolijevih ćelija. Najveća incidenca slučajeva seminoma je u trećoj, a neseminoma u četvrtoj deceniji života, a postoji 1-2% šansa bilateralne prezentacije karcinoma koji vodi porijeklo iz zametnih ćelija.

Humani papiloma virus (HPV) Papiloma virusi pripadaju porodoci Papillomaviridae. Svrstani su u 16 rodova označenih slovima grčke abecede. Za humanu medicinu najznačajniji su Alphapapilllomavirus i Betapapilloma virus. Naziv potiče od latinske riječi papila-mamila i oma-tumor. Dijele se u tri grupe u odnosu na mjesto infekcije: genito- mukozni tipovi, kožni tipovi i tipovi specifični za kožnu bolest epidermodysplasia verruciformis.