Metodom eliminacije CT urografija postavlja konvencionalnu intravensku metodu u drugi plan i postaje zlatni standard neinvazivnog snimanja za kvantifikaciju pacijenata sa hematurijom kada su isključeni nefrološki uzroci, npr. glomerulonefritis, infekcija urinarnog trakta. Zašto je to tako? Hematurija, koja označava prisustvo crvenih krvnih znaca u urinu, može ukazivati na niz poremećaja, u rasponu od infekcija urinarnog trakta do ozbiljnih bolesti kao što su karcinom mokraćne bešike, karcinom urotelnih ćelija gornjeg urinarnog trakta (UUT-UCC), karcinom bubrežnih ćelija ili kamenaca u urinarnom traktu. Zbog toga je važno na vrijeme reagovati i dijagnostikovati uzrok. Kako po svojoj prirodi ona može biti vidljiva (simptom) i nevidljiva (znak), dijagnostiku započinjemo sa laboratorijskim pretragama. Tokom dijagnostike pacijente sa hematurijom dijelimo na dvije grupe : 1.) nizak rizik za nastanak UUT-UCC 2.) visok rizik za nastanak UUT-UCC Kategorizacija se vrši prateći faktore rizika kao što su starosna dob pacijenta, vidljiva hematurija, kao i profesionalni učinci (izloženost toksinima) i sl. S obzirom na navedeno, pacijentima sa niskim rizikom na UUT-UCC dijagnostička metoda izbora je ultrasonografija (mlade osobe, trudnice, i sl.), a onima sa visokim rizikom na UUT-UCC CT urografija. (Ilustracija 1.) 

Iako je RTG dijagnostika vrlo stara metoda dijagnostike, predstavlja najčešće korišćenu metodu dijagnostike oboljenja pluća. Pored sumnje na ostala oboljenja pluća, koristi se i kod sumnje na pneumoniju. Pneumonija predstavlja upalni proces u plućima, izazvan različitim infektivnim agensima. Pneumonije mogu biti: primarne (prethodno zdrava pluća), i sekundarne (na prethodno izmenjenim plućima). Prema anatomskoj lokalizaciji, dele se na: Lobularne (bronhopneumonije) Lobarne (krupozne) Intersticijumske Bronhopneumonija Kod bronhopneumonija upalni proces počinje u terminalnim bronhiolama i širi se na sakuluse i alveolarne duktuse zahvatajući ceo acinus. Može se širiti zahvatajući susedne acinuse, sekundarni lobulus pa čak i ceo lobus ali nikad ne zahvata sve lobuluse uniformno. Šta vidimo na RTG snimku? Mrljaste pojedinačne ili slivene senke sa mestimičnim trakastim senkama, nehomogena, nejasno ograničenim, koje odgovaraju bronhiolama koje su ispunjene sadržajem. Većinom se nalaze u donjim delovima pluća. Diferencijalna dijagnoza: Tuberkuloza ako se nalazi nehomogeno zasenčenje u gornjim plućnim delovima ili vrhu pluća

Tumorski markeri su tvari, često proteini, proizvedeni od stanica karcinoma ili drugih stanica tijela kao odgovor na karcinom ili određena dobroćudna stanja. Oni pružaju informacije o karcinomu: koliko je agresivan, na koji način liječenja može reagovati ili reaguje li na liječenje . To su tvari koje stanice karcinoma stvaraju u većim količinama u odnosu na normalne stanice. Mogu se naći u krvi, urinu, stolici, tumorima ili drugim tkivima ili tjelesnim tekućinama pacijenata s karcinomom. Takvi markeri se mogu koristiti zajedno sa drugim testovima i postupcima: za otkrivanje i dijagnosticiranje nekih vrsta karcinoma, za praćenje reakcije osobe na određene tretmane i otkrivanje recidiva ( ponovna pojava bolesti koja je bila prividno izliječena ).

Cerebrospinalna tečnost (engl. Cerebrospinal fluid - CSF) je bistra, bezbojna tjelesna tekućina koja okružuje mozak i kičmenu moždinu. Glavna zadaća cerebrospinalne tečnosti je mehanička zaštita centralnog nervnog sistema oko kojeg stvara tekuću ovojnicu.

Kontrastna sredstva su one tvari koje apsorbuju rendgenske zrake, više ili manje od tkiva i organa. Prikazivanje organa i organskih sistema uz primjenu kontrastnih sredstava naziva se kontrastna dijagnostička metoda. Ova metoda se koristi kako bi vizualizirala i najmanje moguće razlike u strukturi tkiva, organa i patoloških procesa. Zbog gustoće i debljine tkiva kontrastna sredstva su i različite koncentracije. Upotrebljavaju se za slikovne metode prikaza u: radiografiji, dijaskopiji, kompjuteriziranoj tomografiji (CT), magnetnoj rezonanciji (MRI), ultrazvučnoj dijagnostici (UZV) itd. Budući da nijedno kontrastno sredstvo danas nije bezopasno, kontrastne pretrage se obavljaju kod strogo određenih indikacija. Svako davanje kontrastnih sredstava koje sadrži atome joda može izazvati niz nepoželjnih reakcija bolesnika. Svaka dijagnostička rendgenska prostorija u kojoj se izvode kontrastne radiološke pretrage mora imati kratke i jasne upute za postupak pružanja prve pomoći bolesniku u slučaju manifestacije neželjenih reakcija. Dijagnostička prostorija mora imati i set za pružanje pomoći u tim slučajevima. Set sadrži: sterilne šprice i igle, adrenalin, antihistaminik, kalcij i kortikosteroide. Svako kontrastno sredstvo treba da ispunjava ove kriterije: • da ima visoku rendgensku gustinu, koja će omogućiti dobar kontrast (što više atoma joda ili barija po jednoj molekuli) • da je biološki inertno (odnosno da nema specifično biohemijsko djelovanje) • da ima stabilne fizičko-hemijske osobine (da u tijelu ne stvara toksične spojeve i da se hemijski prebrzo ne razlaže) • da se mogu proizvesti kao praktični farmakološki pripravci • da ima prihvatljivu cijenu Podjela kontrastnih sredstava Prema mjestu aplikacije:  intravenska kontrastna sredstva  kontrastna sredstva za gastrointestinalni sistem  rektalna kontrastna sredstva  kontrastna sredstva za prikaz tjelesnih šupljina Prema promjeni apsorpcije rendgenskih zraka:  negativna kontrastna sredstva (smanjuju apsorpciju rendgenskih zraka)  pozitivna kontrastna sredstva (povećavaju apsorpciju rendgenskih zraka), tu imamo: Prema topivosti  Netopiva - primjenjuju se za prikaz šupljih organa, uglavnom su to organi GITa (BaSO4/barijev sulfat).  Topiva - to su sredstva koja se brzo izlučuju putem bubrega ili putem jetre. To su spojevi koji sadrže jod.  Teško topiva i ona koja se slabo resorbuju. Primjer su uljna kontrastna sredstva koja se nakon pretrage moraju odstraniti, jer mogu izazvati upalne reakcije tkiva. Prema načinu eliminacije iz organizma  Urotropna kontrastna sredstva (eliminacija putem urina)  Hepatotropna kontrastna sredstva (eliminacija putem jetrenih stanica u žučne vodove) Kontrastna sredstva u konvencionalnoj radiologiji

Moždana (cerebralna) smrt predstavlja potpuni, ireverzibilni prestanak svih moždanih aktivnosti, uključujući i nesvjesne aktivnosti koje su neophodne za održavanje života – spontani prestanak rada srca i disanja. To znači da je prestala funkcija i velikog i malog mozga kao i moždanog stabla. Dešava se usljed potpunog odumiranja nervnih ćelija, čemu prethodi gubitak dotoka kisika do mozga. Intrakranijalna cirkulacija je obustavljena, ali cirkulacija u ostalim dijelovima tijela je očuvana (osoba je 'decerebrirana'). Mrtvi mozak u tijelu, u kojem srce još radi, jedan je od najsablasnijih proizvoda savremene tehnologije. Zadnjih četrdeset godina u sistem su adaptirane tehnike koje mogu umjetno održavati ventilaciju, cirkulaciju, odgovarajuću prehranu i eliminaciju mnogih metaboličkih sastojaka u tijelu čiji je mozak nepovratno prekinuo svoju funkciju. Ono što se čini u takvim slučajevima nameće važna društvena i etička pitanja. Smrt mozga je prisilila ljekare kao i društvo u cjelini, da ponovno procijeni pretpostavke koje su stvarane decenijama. Ciljna grupa su ljudi koji su pretrpjeli akutno, nepopravljivo, strukturno oštećenje mozga kao posljedicu povrede glave, masivnog moždanog udara ili vrlo jake moždane anoksije. Moždanu smrt je potrebno razlikovati od trajnog vegetativnog stanja (očuvan je ritam budnost-spavanje i motorni refleksi, refleksi moždanog stabla).

Acidobazna ravnoteža je dio fiziološke homeostaze organizma a koja se tiče održavanja jednakog odnosa između kiselina i baza odnosno održavanje balansa između proizvodnje i izlučivanja kiselina iz organizma, dakle održavanju određene pH vrijednosti. Acidobazni status tipično podrazumijeva određivanje pH, pCO2 i HCO3- u plazmi, pošto bikarbonatni puferski sistem ima najveći značaj u regulaciji promjene pH i koncentracije H+ jona. Dakle, acidobazni status (ABS) je jedan od pokazatelja stanja arterijske krvi. Krv čovjeka i njena pH vrijednost su od posebnog značaja za održavanje homeostaze i to zahvaljujući nizu pufera u čovjekovom organizmu. Kako nam pH vrijednost zavisi od koncentracije vodonikovih jona ( H+), regulacija normalne koncentracije vodonikovih jona u ekstracelularnoj tečnosti predstavlja jedan od osnovnih homeostatskih mehanizama u organizmu. Normalan acidobazni status uključuje kolebanja pH vrijednosti ekstracelularne tečnosti od 7,35 - 7,45, dok je intracelularni pH u granicama od 6,0 - 7,4. Hajde prvo da ponovimo šta je to kiselina, šta baza a šta pH vrijednost? ● Kiselina je supstanca koja oslobađa jone vodonika (H +) pri disocijaciji u otopini. Npr.: Hlorovodonična kiselina (HCl) se razdvaja na jone vodonika i jone hlorida HCl ⇔ H + + Cl- Ugljična kiselina (H2CO3) razdvaja se na jone vodonika i jone bikarbonata H2CO3⇔ H+ + HCO3– Razlikujemo jake kiseline poput hlorovodične kiseline i slabe kiseline poput ugljične kiseline. Razlika je u tome što jake kiseline disociraju više od slabih kiselina. Zbog toga je koncentracija vodonika u jakoj kiselini mnogo veća od koncentracije u slaboj kiselini. ● Baza je supstanca koja u otopini prihvata vodonikove jone. Npr.: Bazni bikarbonat (HCO3–) prihvata vodonikove jone da bi stvorio ugljičnu kiselinu: HCO3– + H + ⇔ H2CO3 ● “pH je negativan logaritam aktivnosti vodonikovih jona u otopini”. pH = - log10 [H +] gdje je [H +] koncentracija vodonikovih jona u molima po litru (mol / L) Dakle, iz ove formule vidimo da su pH i koncentracija H+ u obrnutom odnosu, odnosno nizak pH odgovara visokoj koncentraciji H+ jona a visok pH odgovara niskoj koncentraciji H+ jona. ● pH otopine ukazuje na njenu kiselost ili bazičnost (alkalnost). Skala pH je inverzni logaritam sa vrijednostima koje se kreću od 0 do 14: ● sve ispod 7,0 (u rasponu od 0,0 do 6,9) je kiselo; ● sve iznad 7,0 (od 7,1 do 14,0) je bazno (alkalno). Ekstremne pH vrijednosti u bilo kojem smjeru od 7,0 obično se smatraju inkompatibilnim sa životom. pH u ćelijama (6,8) i krvi (7,4) vrlo su blizu neutralnom, dok je okolina u želucu izrazito kisela, sa pH od 1 do 2. Jednostavnije rečeno, pH je skala vrijednosti od 0 do 14 kiselosti i alkalnosti. Acidobazna ravnoteža u ljudskom organizmu jedan je od najvažnijih fizioloških procesa. Klinički značaj acidobazne ravnoteže je izrazito važan. Neki od najčešćih prijema u bolnicu su zbog bolesti koje mogu opasno utjecati na acidobaznu ravnotežu. Zbog toga je važno da razumijemo osnovne principe koji upravljaju ovim dijelom ljudske homeostaze.

ALT je skraćenica za enzim alanin amino transaminaza, dok je AST skraćenica za aspartat aminotransferaza. ALT je posebno prisutan u jetri, puno više nego AST, koji je prisutan i u drugim ćelijama, kao što su eritrociti, ćelijama bubrega i mišića. Tako da je ALT više specifičan za jetru nego AST. ALT i AST se mjere da bi se odredilo kakvo je obnavljanje ćelija jetre. Kada je odnos ALT/AST povećan, govorimo o povećanom obnavljanju ćelija jetre, kao što je to slučaj pri upali. S obzirom na to da je AST zastupljen i u drugim ćelijama, ako je odnos AST/ALT povećan, obnavljanje ćelija se možda dešava negdje van jetre. Gama glutaril transferaza (GGT) je enzim koji se može naći u mnogim organima našeg organizma, ali je najzastupjeniji u jetri. Inače ga ima u malim količinama, ali kada ima oštećenje jetre njegova koncentracija može porasti. GGT je prvi enzim koji poraste u krvi kada se desi bilo kakva opstrukcija žučnih puteva koji nose žuč od jetre prema crijevima, radi npr. tumora ili kamenaca. Zbog toga je on najosjetljiviji jetreni enzim koji se koristi za detekciju problema žučnih puteva. Šta je test za aspartat amino-transferazu (AST)? Test aspartat-aminotransferaze (AST) test je krvi kojim se provjerava oštećenje jetre. Vaš liječnik može naručiti ovaj test kako bi otkrio imate li bolest jetre i nadzirao liječenje.Jetra je organ koji ima mnogo važnih funkcija.Stvara tekućinu zvanu žuč koja pomaže vašem tijelu da probavi hranu. Također uklanja otpadne proizvode i druge toksine iz krvi. Proizvodi proteine, kao i supstance koje pomažu u zgrušavanju krvi. Upotreba alkohola ili droga i bolesti poput hepatitisa mogu oštetiti vašu jetru i spriječiti je u obavljanju ovih poslova. AST je enzim koji stvara vaša jetra. Ostali organi, poput vašeg srca, bubrega, mozga i mišića, također stvaraju manje količine. AST se naziva i SGOT (serumska glutaminsko-oksalooctena transaminaza). Normalno, nivo AST u vašoj krvi je nizak. Kada je vaša jetra oštećena, ona u vašu krv unosi više AST i nivo vam raste.Visok nivo AST znak je oštećenja jetre, ali to može značiti i da imate oštećenje drugog organa poput vašeg srca ili bubrega. Zbog toga ljekari često rade AST test zajedno sa testovima drugih enzima jetre. Vaš liječnik može zatražiti da uradite AST test ako imate simtome oštećenja jetre popu: žite kože ili očiju, što može indicirati na žuticu, slabost, natečeni trbuh, bol u stomaku, gubitak apetita, urin tamne boje, feces svijetle boje. Ostali razlozi za ovaj test su mogući ukoliko ste bili izloženi virusu hepatitis, pijete puno alkohola, uzimate lijek za koji je poznato da oštećuje jetru, imate porodičnu historiju bolesti jetre, imate gojaznost ili ukoliko imate dijabetes ili metabolički sindrom. Normalne vrijednosti ALT su: 10 do 40 U/L (za muškarce) te 9 do 32 U/L (za žene). Više razine AST od normalnih mogu biti uzrokovane hroničnim hepatitisom ,cirozom jetre,blokadom u žučnim kanalima koji provode probavnu tečnost iz jetre u žučnu kesu i crijeva. Veoma visok nivo AST može biti uzrokovan akutnim virusnim hepatitisom,oštećenjem jetre od droga ili drugih toksičnih supstanci,blokadom protoka krvi u jetri. Šta je test na alanin aminotransfereazu (ALT)? Test alanin aminotransferaze (ALT) je test krvi kojim se provjerava oštećenje jetre. Vaš liječnik može koristiti ovaj test kako bi utvrdio da li vam je bolest, lijek ili ozljeda oštetila jetru. Vaša jetra čini puno važnih stvari za vas: stvara tekućinu zvanu žuč koja pomaže vašem tijelu da probavi hranu, uklanja otpadne proizvode i druge toksine iz krvi,proizvodi proteine i holesterol. Bolesti poput hepatitisa i ciroze mogu oštetiti vašu jetru i spriječiti je da radi brojne poslove. Ovaj enzim se uglavnom nalazi u vašoj jetri. Manje količine ALT-a nalaze se i u vašim bubrezima i drugim organima. Vaše tijelo koristi ALT za razgradnju hrane na energiju. Normalno, nivo ALT u krvi je nizak. Ako vam je jetra oštećena, ispustit će više ALT u krv i nivo će porasti. (ALT se nekad zvao serumska glutaminsko- piruvična transaminaza ili SGPT). Vaš liječnik može preporučiti da uradite ALT test ako imate simptome bolesti jetre ili oštećenja, kao što su:bol u stomaku ili otok,mučnina,povraćanje,žuta koža ili oči ,slabost,urin tamne boje,feces svijetle boje,svrab kože. Neki od razloga zbog kojih biste mogli dobiti ove simtome :bili ste izloženi virusu hepatitis, pijete puno alkohola, imate porodičnu historiju bolesti jetre ili uzimate lijek za koji je poznato da uzrokuje oštećenje jetre. Uobičajeni rezultat ALT testa može se kretati od 7 do 55 U /L . Nivo je obično veći kod muškaraca. Visok nivo ALT-a može uzrokovati: prekomjerno konzumiranje alkohola,ciroza (dugotrajno oštećenje i ožiljci na jetri), mononukleoza, lijekovi poput statina, aspirina i nekih pomagala za spavanje. Vrlo visoki nivoi ALT mogu biti uzrokovani: akutnim virusnim hepatitisom, predoziranjem lijekovima kao što je acetaminophen, kao I kada je dijagnosticiran rak jetre. Šta je test za gama glutamiltransferazu? Gama-glutamiltransferaza (GGT) je enzim koji pripada skupini peptidaza koje djeluju kao prijenosnici aminokiselina od jednog peptida do drugog te tako djeluju kao transferaze aminokiseline. GGT je prisutan u svim stanicama organizma osim u mišićima, a najviše je koncentrovan u jetri, žučnim vodovima, bubrezima, gušterači, srcu i mozgu, prostati i epitelu tankog crijeva. Dakle, nalazi se na mjestima intenzivne apsorpcije aminokiselina. Ima važnu ulogu u čišćenju organizma i održavanju metabolizma. Kada je jetra oštećena, GGT može "procuriti" u krvotok. Visok nivo GGT u krvi može biti znak bolesti jetre ili oštećenja žučnih kanala koje nose žuč u jetru i iz nje, a koju stvara sama jetra. Simptomi bolesti jetre uključuju: umor, slabost, žuticu - stanje zbog kojeg koža i oči postaju žute, gubitak apetita, bol ili otok u trbuhu, mučninu i povraćanje. Referentne vrijednosti su za muškarce: 11 – 55 U/L, a za žene: 9 – 35 U/L. Ako rezultati pokazuju da je nizak ili normalan nivo GGT-a, to znači da vjerovatno ne postoji bolest jetre. Povišene vrijednosti GGT, tj. sve iznad 30-35 IU / L može biti znak da jetra ne radi onako kako bi trebala. Dramatično se povećava u slučajevima intrahepatične i posthepatične bilijarne opstrukcije. Razina GGT se također aktivno povećava kod bolesnika sa akutnim virusnim tj infektivnim hepatitisom, masnom infiltracijom jetre, kod ciroze jetre, kod inafrkta miokarda, kod akutnog i hroničnog pankreatitisa, te drugim bolestima jetre poput opstruktivne bolesti- začepljenje ili oštećenje žučnih kanala, rak jetre. Budući da se povišena razina GGT nalazi i kod bolesnika s alkoholnom cirozom jetre, te i u teških alkoholičara. Zato je GGT značajan u otkrivanju alkoholizma, alkoholnih jetrenih oštećenja te praćenju alkoholne apstinencije. Dobar je pokazatelj u diferencijalnoj dijagnostici hepatocelularne i opstruktivne žutice. Reference: https://www.webmd.com/a-to-z-guides/aspartate_aminotransferse-test https://www.webmd.com/digestive-disorders/alanine-aminotransferase-test https://amsj.nl/v3/2017/09/17/subject-101-interpretation-of-lab-results-alat-and-asat/ https://labtestsonline.org/tests/gamma-glutamyl-transferase-ggt https://i.ytimg.com/vi/aZni6VaXa8w/maxresdefault.jpg

PCR (Polymerase Chain Reaction) predstavlja jednu od najučestalijih i neizostavnu metodu u molekularnoj biologiji. PCR podrazumeva umnožavanje jedne ili nekoliko kopija željenog DNK fragmenta i zasniva se na procesu replikacije DNK. Ovu metodu je razvio Kari Mulis 1983. godine, a 1993. je dobio Nobelovu nagradu za hemiju. Zbog svoje jednostavnosti, brže procedure i lakše interpretacije rezultata, PCR nalazi široku primenu u različitim oblastima, poput forenzike i dijagnostike. Umnožavanje zapravo znači dupliranje, odnosno od jedne kopije nastaju dva molekula, od dva četiri, od četiri osam itd. (Joshi i Deshpande, 2010). Ceo proces je katalizovan enzimom Taq polimerazom koja sintetiše novi molekul DNK prema matričnom (template) lancu. Ovaj enzim je otkriven u bakteriji Thermus aquaticus koja živi u termofilnim uslovima i čiji je metabolizam prilagođen visokim temperaturama (stoga i naziv Taq polimeraza). Ostale komponente PCR reakcije osim navedenog enzima i matričnog lanca, su dNTP -ovi (gradivne jedinice DNK), prajmeri (DNK sekvence koje se vezuju za lanac po prinicipu komplementarnosti i omogućuju kasniju sintezu DNK molekula), kao i magnezijumovi joni (Mg2+), koji se najčešće dodaju u obliku magnezijum-hlorida i imaju ulogu kofaktora u Taq polimerazi. Na šta posebno treba obratiti pažnju jeste na svojstva prajmera (dužina, temperatura topljenja, nukleotidni sastav) i optimalno je da prajmeri budu dužine od oko 20 nukleotida, da se temperaturno razlikuju za 1ºC, kao i da sastav guanina i citozina bude oko 50%. Osnovni koraci u PCR reakciji su denaturacija , annealing (vezivanje prajmera za template lanac) i ekstenzija (Joshi i Deshpande 2010). Ukoliko se radi sa uzorkom, kao što je krv ili pljučavka, važno je ekstrahovati ili izolovati DNK ili RNK (Hue-Roye i Vege 2008). Za ekstrakciju se koriste ekstrakcioni kompleti proizvođača poput QIAGEN ili Invitrogen. Denaturacija podrazumeva raskidanje vodoničnih veza između dva lanca molekula DNK na temperaturi od 96ºC, vezivanje prajmera se dešava na temperaturnom opsegu između 50 i 60ºC, dok ekstenzija se odvija na 72ºC (Slika 1), koja je optimalna temperatura za enzimsku aktivnost Taq polimeraze. Ova tri ciklusa se ponavljaju izmešu 30 i 40 puta dok se ne postigne željena količina DNK molekula. Nakon reakcije, uzorci se uglavnom nanose na gel za elektroforezu, kako bi se odredila dužina ispitivanih fragmenata (Slika 2). Vizuelizacija se postiže bojenjem etidijum-bromidom i osvetljavanjem UV svetlom